Το ματάκι-βασκανία: η ιστορία του μέσα στον χρόνο.

Το πλέον διαδεδομένο φυλαχτό στη μορφή που χρησιμοποιείται σήμερα  στην Ελλάδα αλλά και στις χώρες όπου έχει διαδοθεί, είναι το γνωστό σε όλους μας μάτι το οποίο, έχει τη μορφή ενός κύκλου διαιρεμένου χρωματικά σε τρια χρώματα. Η εξωτερική κυκλική πλευρά του έχει απόχρωση μπλε κοβαλτίου, με το ενδιάμεσο ισοπαχο ομόκεντρο τμήμα του λευκό, ενώ το κέντρο του αποτελείται από ένα μικρό μαύρο κύκλο που αναπαριστά τη κόρη του οφθαλμού. 

Από τι όμως μας προφυλάσει αυτό το μάτι; Η ερμηνεία που δίνεται σε αυτό το ερώτημα είναι ότι, μας παρέχει προστασία με το να απωθεί την εκπεμπόμενη κακόβουλη αρνητική ενέργεια τρίτων. Αυτή η κακόβουλη ενέργεια, παράγεται από μίσος ή, απλά από φθόνο και έχει τη δυνατότητα να μας προκαλέσει πλείστα όσα κακά μικρά ή, μεγάλα. 

Μπορεί όμως κάποιο άτομο να εκπέμπει αρνητική ενέργεια, δίχως το ίδιο να παραδέχεται αυτή του την ιδιότητα στο ίδιο στον εαυτό του, δηλαδή ότι τρέφει κάποιο αρνητικό συναίσθημα πρός άλλον ή άλλη.   Τέτοια περίπτωση είναι ο θαυμασμός,  που μπορεί και αυτός ακόμη να προκαλέσει τέτοια αρνητική ενέργεια. Εξάλλου, πόσες φορές δεν έχουμε συλλάβει οι ίδιοι τον εαυτό μας να αντιλαμβάνεται ότι μέσα στον θαυμασμό μας για κάποιον, ή κάποια,  εμπεριέχονται υποσυνείδητα κάποια, έστω απειροελάχιστα, ψήγματα ζήλειας; 

Σπηλαιολογικές έρευνες στην Ιβηρική χερσόνησο έχουν αποκαλύψει χαραγμένες παραστάσεις, ηλικίας 10.000 περίπου ετών, σχεδιασμένες από παλαιολιθικούς προγόνους μας, οι οποίες υποδηλώνουν το πιστεύω τους για τις δυνάμεις του κακού ματιού. Η αρχαιολογική σκαπάνη μας έχει αποκαλύψει επίσης  ότι η πεποίθηση γιά το μάτιασμα υπήρχε ήδη προ 5.000 ετών, στον πολιτισμό των Σουμερίων, δηλαδή στη κοιλάδα του ποταμού Ευφράτη. Αλλά και στη Συρία έχουν εκσκαφεί φυλαχτά κατά του ματιάσματος  χρονολογούμενης ηλικίας άνω των 3.000 ετών.

Οι αρχαίοι Έλληνες ήταν όμως εκείνοι οι οποίοι ανέπλασαν το όλο θεώρημα περί κακού ματιού, ξεματιάσματος και βασκανίας, κατασταλάζοντας  με τη πάροδο του χρόνου και στα αντίδοτα που επινόησαν για αυτό.    

Ερχόμενοι στη σύγχρονη Ελλάδα, εάν ακούσετε κάποιον να λέει « ώ τι όμορφο μωρό !!!», θα επακολουθήσει από τη μάνα η άμεση αντίδραση της σε αυτά τα λόγια θαυμασμού που μπορούν να προκαλέσουν το μάτιασμα του παιδιού της. Αυτή γίνεται με τη φράση της του ξεματιάσματος « φτου φτου φτου να μη βασκαθεί», ενώ η αντίστοιχη μητέρα στην Αρχαία Αθήνα αναφωνούσε «ως μη βασκανθεί τρις εις εμόν έπτυσα κόλπον», δεδομένου ότι το κυριολεκτικά τρεις φορές φτύσιμο στον κόρφο παραμένει από την αρχαιότητα  μέχρι σήμερα  ο έκτακτος τρόπο ξεματιάσματος. Το βασκαθεί ή,  βασκανθεί προέρχεται από το βασκανία που, με αυτό τον όρο αποκαλείται το κακό μάτι από τη κλασική Ελληνική Αρχαιότητα μέχρι και σήμερα. Με τις ιδιότητες της βασκανίας ενασχολήθησαν πολλές Αρχαιοελληνικές μορφές όπως, οι Πλάτων, Αριστοτέλης, Δημόκριτος, Ησίοδος, Ηλιόδωρος, Απολλωνίδης Καλλίμαχος, Θεόκριτος, Φίλαρχος, και Πλούταρχος.

Ετυμολογικά  η βασκανία προέρχεται από το ρήμα φημί ή, φάσκω (= λέγω στα νέα Ελληνικά). Παράλληλο ρήμα του φάσκω είναι το φασκαίνω ή, και βασκαίνω. Σύμφωνα λοιπόν με το σκεπτικό της βασκανίας, εάν κάποιος φάσκει (ή, αλλως φασκαίνει,  ή,  βασκαίνει), δηλαδή λέγει κάποια λόγια για κάποιον που μπορεί να υποδηλώνουν μίσος ή, φθόνο είτε ακόμη και θαυμασμό, τότε  επέρχεται η βασκανία στον άνθρωπο εκείνο για τον οποίο αφορούν τα λεχθέντα. Η βασκανία μπορεί όμως να συμβεί και χωρίς να λεχθούν κάποια λόγια, διότι η κακόβουλη αυτή ενέργεια του ματιάσματος μπορεί να εκπέμπεται από  κάποιον, αποκλειστικά και μόνον μέσω τού βλέμματος του, ιδίως μάλιστα αν αυτός είναι γαλανομάτης (βάσει της αρχικής πεποίθησης για τα γαλάζια μάτια)

Υπάρχουν διάφορες πρακτικές αντιμετώπισης της βασκανίας. Η πλέον διαδεδομένη είναι το να έχουμε μονίμως πάνω μας το λεγόμενο ματάκι σε μορφή φυλακτού ή, κοσμήματος, είτε και μεγαλύτερα μάτια-φυλαχτά σε χώρους του σπιτιού μας ή, της δουλειάς μας. Παράλληλα, το τριπλό φτύσιμο στον κόρφο μας, ή, η αναφώνηση «φτου φτου φτου να μη βασκαθώ!»  αποτελούν την έκτακτη αντιμετώπιση μας για κάποια απροσδόκητη βασκανία που μπορεί να προέρχεται ή, από λόγια θαυμασμού τρίτου είτε, όπως πιστεύουν πολλοί και από τον αυθόρμητο αυτοθαυμασμό, ή, Ναρκισσισμό μας (τι όμορφη που είμαι !!!, τι έξυπνος που είμαι !!!, τι ωραία μαλλιά που έχω!!!).  

Αλλά και αυτό ακόμη το φασκέλωμα (φασκελώνω = Νεοελληνική εκφορά του ρήματος φάσκω, φασκαίνω ή, βασκαίνω) ή, μούντζα (όπως συνηθέστερα αποκαλείται σήμερα), χρησιμοποιούνταν στην αρχαιότητα ως μέσον απόκρουσης μιάς απροσδόκητης βασκανίας-ματιαγματος. Η ανοιχτή παλάμη λοιπόν στρεφόμενη προς το πρόσωπο εκείνου που μας εβάσκαινε (μάτιαζε), είχε πέραν του ξεματιαγματος μία ευρύτερη έννοια, δηλαδή ότι, «αποκρούω τη βασκανία που αποπειράσαι να μου επιφέρεις, επιστρέφοντας την προς το πρόσωπο σου, μαζί με όλα τα κακά που αυτή προκαλεί».

Η μούτζα βέβαια σήμερα, μετά τη πάροδο δυόμισι χιλιάδων ετών, έχει καταλήξει πλέον ως σύμβολο μειωτικής χειρονομίας, κάτι δηλαδή σαν νοηματική εξύβριση, απευθυνόμενη προς το πρόσωπο εκείνου με τον οποίον έχουμε κάποια απροσδόκητη ή, έκτακτη αντιπαράθεση. 

Η  Ορθόδοξη Εκκλησία μας η οποία παραδέχεται τη βασκανία, θεωρεί ότι αυτή προκαλείται από τον Διάβολο, ενώ υπάρχει ειδική προσευχή για το ξεμάτιασμα.  Το κακό μάτι επίσης περιλαμβάνεται στο  Τανάκ , των Εβραίων δηλαδή τη Βίβλο τους (ή, Παλαιά Διαθήκη κατά τους Χριστιανούς), παροιμία Κεφ.23:6 «Μη τρώγεις τον άρτον εκείνου που έχει φθονερό μάτι ούτε να επιθυμείς τα εδέσματα του». Αλλά και οι Μουσουλμάνοι χρησιμοποιούν γαλάζιες χάντρες από μάτια προκειμένου να ζητήσουν από τον Αλλάχ να τους προστατέψει από τη Βασκανία. 

 Ο  λόγος που το μάτι-φυλαχτό (για προστασία κατά του κακού ματιού) ήταν αρχικά χρώματος γαλάζιου-μπλε, οφείλεται στο γεγονός ότι στις περιοχές της Ιωνίας, των νησιών του Αιγαίου και της Ελληνικής χερσονήσου οι έχοντες γαλανά μάτια ήταν οι σχετικά λιγότεροι. Δεδομένου ότι η κακόβουλη  ενέργεια-βασκανία θα ήταν φυσικό να αποδοθεί στη μειοψηφία των ανθρώπων, καταστάλαξε κατά γενική συνείδηση ότι, οι γαλανομάτες, που ήταν οι σχετικά λίγοι στις περιοχές αυτές, ήταν εκείνοι που είχαν την ιδιότητα να ματιάζουν (βασκάνουν) περισσότερο.

Στη συνέχεια το αποκρυσταλλωμένο ιδεολόγημα της βασκανίας-ματιαγματος απλώθηκε στους λαούς της Ανατολικής Μεσογείου, της ευρύτερης Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής.

Ας επανέλθουμε όμως στους Αρχαίους Έλληνες. Ο Πλάτων πρέσβευε ότι ο άνθρωπος έχει στο εσωτερικό του μία φλόγα η οποία εκπέμπεται προς τα έξω μέσω των ματιών του. Με σύγχρονη επιστημονική ορολογία θα περιγράφαμε το ίδιο φαινόμενο ως εκπομπή ηλεκτρομαγνητικών κυμάτων που ενεργοποιούνται από αυτή καθ’ εαυτή την εσωτερική μας δύναμη και ως μέσον αυτής της εκρροής ενέργειας χρησιμοποιούμε τους οφθαλμούς μας. 

Ο Πλάτων λοιπόν στο έργο του «Φαίδων» περιγράφει τον Σωκράτη νά λέει στον Κέβητα «μη μέγα λέγε, μη τις ημών βασκανία περιτρέψει τον λόγον τον μέλλοντα» δηλαδή «μη λες μεγάλες κουβέντες γιατί μπορεί να τους ματιάξεις».

Ο Πλούταρχος, ο Πυθαγόρας και ο Ζήνων είχαν παρεμφερή θεώρηση για τη βασκανία-μάτιασμα και την απέδιδαν στην αρνητική δύναμη που εκπέμπεται από το βλέμμα των ανθρώπων. 

Αλλά και οι σύγχρονοι επιστημονικοί ερευνητές δικαιολογούν την ανθρώπινη πίστη στο μάτιασμα (ταυτοποιούμενοι με τη θεωρία του Πλάτωνα),  αποδίδοντας το στη δύναμη που ενεργοποιείται από την εκπομπή ηλεκτρομαγνητικής ενέργειας από το βλέμμα ενός προς άλλον. Το ότι εκπέμπεται ενέργεια μέσω των οφθαλμών, αποδεικνύεται και από το ότι, οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν την ικανότητα να αντιληφθούν  τα έντονα επίμονα βλέμματα άλλων που κατευθύνονται  σε αυτούς. Έχει μάλιστα επί πλέον παρατηρηθεί  και μελετηθεί ότι, η συνηθέστερη αντίδραση κάποιου, ο οποίος, ενώ έχει στραμένη τη πλάτη του, προς εκείνον που τον “καρφώνει” με το επίμονο βλέμμα του, είναι ότι ξαφνικά και τελείως ασυναίσθητα, ο στοχευμένος του βλέμματος, στρίβει το κεφάλι του προς τα πίσω, στοχεύοντας οπτικά και αυτός με τη σειρά  του, προς τη κατεύθυνση από την οποία προέρχεται το επίμονο βλέμμα. 

Οι ίδιοι ερευνητές καταλήγουν ότι, είναι δυνατόν μέσω του βλέμματος ενός ατόμου να ασκείται επιρροή προς άλλο, καλή ή, κακή.  Αυτό είναι απόλυτα παράλληλο με τον του περί ματιαγματος ενστερνισμό από τους Έλληνες και λοιπούς λαούς.  

Σαν αντίμετρο λοιπόν του ματιάσματος επιλέχθηκε το φυλαχτό, που αποκαλείται μάτι και είναι εκείνο που, όπως πιστεύεται ευρύτατα, αποκρούει κάθε βασκανία. Στη σημερινή του μορφή όμως το μάτι κατασκευάζεται σε ποικιλία χρωμάτων, πέραν του μπλε-γαλάζιου (διότι έχει υποχωρήσει πλέον η σχετική δοξασία του ότι οι μόνοι που βασκάνουν είναι οι γαλανομάτες).  Άλλη ιδιομορφία της σημερινής του εξέλιξης είναι ότι το μάτι μπορεί και αναπαρίσταται πάνω σε πλήθος χρηστικών ή διακοσμητικών αντικειμένων που έχουμε στο σπίτι ή, το γραφείο μας.

 Επανερχόμαστε στους επιστημονικούς ερευνητές που μελετούν τα περί ηλεκτρομαγνητικής δύναμης του βλέμματος κάποιου και της μέσω αυτής άσκησης επιρροής προς άλλον. Οι ίδιοι αποφαίνονται ότι μεταξύ των ανθρώπων υπάρχουν ευνοϊκοί ή, «καλοί δέκτες» κάποιας κακής επιρροής τρίτου, όπως ταυτόχρονα υπάρχουν και οι «κακοί δέκτες», δηλαδή εκείνοι επάνω στους οποίους δεν μπορεί να ασκηθεί αυτή η επιρροή.

Ο «καλός δέκτης» ο οποίος χρησιμοποιεί κάποιο φυλαχτό μάτι ως αντίμετρο της βασκανίας, έχοντας τη πεποίθηση, ότι με αυτό προστατεύεται από  το μάτιασμα, επιτυγχάνει τη προφύλαξη του, όχι μόνο σύμφωνα με τη δική του φαντασία, αλλά κυριολεκτικά και στη πραγματικότητα. Ο λόγος σε αυτό, έγκειται σύμφωνα με τους ίδιους ερευνώντες, ότι όταν πιστεύουμε βαθιά ότι έχουμε εξασφαλίσει την προστασία μας χρησιμοποιώντας το φυλαχτό μάτι, μετατρεπόμαστε και οι ίδιοι με αυτό το τρόπο σε «κακό δέκτη» της οποιασδήποτε κακόβουλης επιρροής. Με τον ίδιο τρόπο, δηλαδή στερεώνοντας πάνω σε ένα οικείο μας πρόσωπο κάποιο ματάκι, όπως π χ στο παιδί μας, ή σύζυγο μας, μπορούμε να αποκρούσουμε  τη  βασκανία προς αυτούς. Η δική πίστη μας ότι το συγκεκριμένο άτομο προστατεύεται με αυτό το φυλαχτό, επενεργεί διαθλαστικά και σε αυτό, καθιστώντας και το ίδιο «κακό δέκτη» της οποιασδήποτε κακής επιρροής. 

Το μάτι πλέον σήμερα έχει απλωθεί ως μόδα σε ολόκληρη την υφήλιο. Διάσημοι σχεδιαστές υψηλής ραπτικής (haute couture) περιλαμβάνουν στις πασαρέλες τους και σχέδια στα οποία πρωταγωνιστεί το μάτι. Σταρ του Χόλυγουντ όπως η Τζένιφερ Άνιστον, Ρίτα Γουίλσον και η social media influencer Κιμ Καρντάσιαν φωτογραφίζονται με βραχιόλια και άλλα κοσμήματα που κυριαρχούνται από μάτια, ενώ το διάσημο υπερκατάστημα Bloomingdales της Νέας Υόρκης έχει μία μεγάλη συλλογή κοσμημάτων με μάτι , evil eye. 

Μελετώντας τις τάσεις, εγχώριες και διεθνείς, η καλλιτεχνική ομάδα του Fenalie, έχει σχεδιάσει μία πολύ μεγάλη συλλογή ματιών, ξύλινα χειροποίητα ζωγραφισμένα στο χέρι σε σχέδια και χρώματα που, τυγχάνουν πολύ μεγάλης αναγνώρισης, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και διεθνώς. 

Μπορείτε να δείτε την όλη συλλογή από τα χειροποίητα ματάκια του Fenalie εδώ